We współczesnej rzeczywistości zaawansowanych technologii i dużej konkurencji na rynku IT oczywiste jest, że podstawowym warunkiem funkcjonowania produktu jest jego użyteczność (usability). Nie masz użytecznej strony- nie istniejesz.
Użytkownicy, przyzwyczajeni do łatwego i sprawnego posługiwania się aplikacjami, z pewnością nie wykażą się cierpliwością w rozwiązywaniu pojawiających się w nich problemów. Wręcz przeciwnie, jeśli korzystanie z aplikacji zacznie im sprawiać trudność, szybko ją opuszczą, i poszukają wygodniejszego, prostszego w użyciu produktu. Zadbanie o wysoki poziom użyteczności strony wydaje się więc być głównym zadaniem twórców i zarządzających serwisami.
Użyteczność determinowana jest przez kilka aspektów.
Na początek warto zastanowić się, czym jest ta magiczna użyteczność (usability). Jakob Nielsen zdefiniował ją jako zbiór 5 elementów, pozwalających określić:
- Jak łatwo jest wykonać proste zadania przy pierwszym kontakcie z produktem – nauczalność.
- Jak szybko korzystają z produktu użytkownicy, którzy już go znają – efektywność.
- Jak łatwo jest przypomnieć sobie sposób korzystania z produktu po dłuższej przerwie – zapamiętywalność.
- Jak często popełniane są błędy i jak łatwo można się z nich wydobyć – błędy.
- Jak bardzo przyjemny jest w użytkowaniu produkt – satysfakcja.
Aby ocenić stopień użyteczności serwisu, należałoby więc odpowiedzieć na postawione wyżej pytania. Nie da się tego rzetelnie zrobić, polegając wyłącznie na własnych spostrzeżeniach i intuicji. Warto sięgnąć po wypróbowane narzędzia badawcze, służące badaniu usability. Podstawowe z nich to audyt użyteczności i testy użyteczności.
Odpowiednio przeprowadzony audyt użyteczności pomaga zidentyfikować kluczowe problemy.
Audyt użyteczności, określany również jako analiza ekspercka, to szczegółowa analiza i kompleksowa ocena strony czy aplikacji internetowej pod kątem ich użyteczności. Obejmuje zazwyczaj następujące obszary:
- system nawigacji
- strukturę strony głównej
- kompozycję i sposób przekazywania informacji
- zrozumiałość informacji
- użyteczność formularzy
Audyt użyteczności może być przeprowadzany przy pomocy różnych metod, z których najważniejsze są:
- analiza heurystyczna (heuristic evaluation)
- wędrówka poznawcza (cognitive walkthrough)
- lista kontrolna (usability checklist)
W wyniku audytu powstaje raport, zawierający listę zidentyfikowanych problemów, błędów (wraz z ich opisem i gradacją) oraz rekomendowanych propozycji zmian.
Testy użyteczności pozwalają na wykrycie trudności, z jakimi się spotykają użytkownicy podczas korzystania ze strony lub aplikacji.
Testy użyteczności to badania przeprowadzane z udziałem użytkowników w celu określenia stopnia użyteczności stron czy aplikacji. Uczestniczą w nich aktualni bądź potencjalni użytkownicy. Pod okiem prowadzącego wykonują oni różnego rodzaju interakcje z interfejsem według opracowanego uprzednio scenariusza. Obserwacja reakcji użytkowników na poszczególne zadania pozwala na wykrycie trudności, z jakimi się spotykają oraz na określenie ogólnej satysfakcji użytkownika. Całość sesji badawczej jest rejestrowana, a następnie dokładnie analizowana przez badacza pod kątem rodzajów i przyczyn błędów popełnianych w trakcie korzystania z produktu. Wyniki testów (ilościowe i jakościowe) pozwalają zidentyfikować te elementy, które pozytywnie wpływają na satysfakcję użytkownika oraz te, które należy zmodyfikować. Wyniki wraz z sugestiami zmian zawarte są w raporcie końcowym.
Audyt użyteczności czy testy z użytkownikami? Co wybrać?
Każda z metod ma swoje plusy i minusy. W przypadku audytu warto pamiętać, że ekspert to jednak nie to samo co użytkownik i w związku z tym nie jest w stanie całkowicie wcielić się w jego rolę . Szczególnie ważne jest to w przypadku, gdy dany serwis funkcjonuje w bardzo specyficznej branży. Wówczas ekspert może nie dostrzec istotnych z punktu widzenia użytkownika niuansów. W niektórych przypadkach, natomiast, specjalista może okazać się zbyt drobiazgowy i wskazywać błędy nieistotne dla użytkownika.
Z drugiej strony warto zauważyć, że audyt dotyczy także tych elementów, których nie są w stanie wskazać zwykli użytkownicy, takich jak np. techniczne cechy produktu, które może określić specjalista. Dodatkowo badania z użytkownikami wymagają większej ilości czasu i mogą być kosztowne. W takiej sytuacji warto zdecydować się na audyt. Najbardziej optymalnym rozwiązaniem wydaje się być jednak połączenie obu technik. Czyli audyt poparty testami użyteczności.
